بهاهتمام: مهدی باقریان
اخلاق در روابطعمومی یک اصل اساسی است که بر پایه اعتماد و صداقت بنا شده است. روابطعمومی یک حرفه است که با مدیریت ارتباطات بین سازمانها و مخاطبان آنها سروکار دارد. این بدانمعناست که روابطعمومیها باید بادقت و مسئولیت عمل کنند تا اطمینان حاصل کنند که اطلاعات ارایه شده به مخاطبان دقیق، صادقانه و شفاف است.
اصول اخلاقی روابطعمومی
اصول اخلاقی روابطعمومی عبارتاند از:
مسئولیتپذیری: روابطعمومیها باید مسئولیت اعمال خود را بپذیرند و در صورت اشتباه، عذرخواهی کنند.
استقلال: روابطعمومیها باید از هرگونه سوگیری یا تضاد منافع اجتناب کنند.
احترام: روابطعمومیها باید به همه مخاطبان خود احترام بگذارند، صرفنظر از دیدگاه یا عقاید آنها.
صداقت و درستکاری: متخصصان روابطعمومی باید همیشه در بیان اطلاعات و ارایه خدمات خود صادق و درستکار باشند.
عدالت: متخصصان روابطعمومی باید با همه افراد بهطور عادلانه و منصفانه رفتار کنند.
رازداری: متخصصان روابطعمومی باید اطلاعات محرمانه را حفظ کنند.
اصول اخلاقی روابطعمومی در عمل
اصول اخلاقی روابطعمومی باید در تمام فعالیتهای روابطعمومی، از جمله موارد زیر، رعایت شود:
ارتباطات با رسانهها: متخصصان روابطعمومی باید در ارایه اطلاعات به رسانهها دقیق و صادق باشند.
ارتباطات با سهامداران و مشتریان: متخصصان روابطعمومی باید اطلاعات دقیق و کاملی در مورد شرکت یا سازمان خود در اختیار سهامداران و مشتریان قرار دهند.
ارتباطات با کارکنان: متخصصان روابطعمومی باید در تعامل با کارکنان خود رفتاری مسئولانه و احترامآمیز داشته باشند.
ارتباطات با جامعه: متخصصان روابطعمومی باید در فعالیتهای خود به منافع جامعه توجه کنند.
اصول اخلاقی روابطعمومی باید در تمام جنبههای کار روابطعمومی رعایت شود. بهعنوان نمونه، روابطعمومیها باید:
– از انتشار اطلاعات نادرست یا گمراهکننده خودداری کنند. |
اهمیت اصول اخلاقی روابطعمومی
رعایت اصول اخلاقی روابطعمومی برای حرفهایگری و موفقیت متخصصان روابطعمومی ضروری است. متخصصان روابطعمومیای که به اصول اخلاقی پایبند هستند، میتوانند اعتماد و احترام مخاطبان خود را جلب کنند و به اهداف سازمان یا شرکت خود کمک کنند.
اخلاق در روابطعمومی مهم است زیرا:
– به ایجاد اعتماد و اعتبار کمک میکند.
– به محافظت از منافع سازمان و مخاطبان آن کمک میکند.
– به ایجاد جامعهای سالم و دموکراتیک کمک میکند.
در ادامه چند نمونه از اهمیت اصول اخلاقی روابطعمومی آورده شده است:
– یک متخصص روابطعمومی که اطلاعات نادرست یا گمراهکننده منتشر میکند، میتواند اعتماد مخاطبان خود را از دست بدهد.
– یک متخصص روابطعمومی که در قبال اعمال خود مسئول نیست، میتواند به اعتبار سازمان یا شرکت خود آسیب برساند.
– یک متخصص روابطعمومی که با افراد بهطور عادلانه و منصفانه رفتار نمیکند، میتواند روابط سازمان یا شرکت خود با جامعه را به خطر بیندازد.
روابطعمومی یک حرفه اخلاقی است که بر پایه اعتماد و صداقت استوار است. کارشناسان روابطعمومی باید همیشه در کار خود به اصول اخلاقی پایبند باشند.
نقض اخلاق در روابطعمومی
نقض اخلاق در روابطعمومی میتواند عواقب جدی داشته باشد. این میتواند منجر به ازدستدادن اعتماد و اعتبار، آسیب به شهرت سازمان و حتی اقدامات قانونی شود.
برخی از نمونههای نقض اخلاق در روابطعمومی عبارتاند از:
– انتشار اطلاعات نادرست یا گمراهکننده
– استفاده از دستکاری یا فشار برای تأثیرگذاری بر افکار یا رفتار دیگران
– سوءاستفاده از اطلاعات محرمانه یا خصوصی
– تبعیض یا توهین به دیگران
– اعمالنفوذ یا فشار بر رسانهها برای پوشش اخبار یا رویدادهای خاص
– اعمال خودسانسوری یا پنهانکردن اطلاعات مهم از عموم
روابطعمومیها باید از انجام هرگونه اقدامی که میتواند بهعنوان نقض اخلاق در نظر گرفته شود خودداری کنند.
راهکارهایی برای رعایت اخلاق در روابطعمومی
روابطعمومیها میتوانند با رعایت نکات زیر به رعایت اخلاق در حرفه خود کمک کنند:
– از اصول اخلاقی روابطعمومی آگاه باشند و آنها را در تمام جنبههای کار خود رعایت کنند.
– با مخاطبان خود صادق و شفاف باشند.
– مسئولیت اعمال خود را بپذیرند.
– از سوگیری یا تضاد منافع اجتناب کنند.
– به همه مخاطبان خود احترام بگذارند.
در اینجا چند نمونه از نحوه رعایت اصول اخلاقی روابطعمومی آورده شده است:
– شفافیت در مورد محصولات و خدمات مؤسسه
– مسئولیتپذیری در مورد پیامهای تبلیغاتی
– احترام به حقوق مصرفکنندگان، مشتریان و مخاطبان
– تعهد به مسئولیت اجتماعی
رعایت اخلاق در روابطعمومی یک امر ضروری است که به حفظ اعتماد و اعتبار روابطعمومیها و سازمانهایی که برای آنها کار میکنند کمک میکند.
اخلاق در عصر روابطعمومی هوش مصنوعی
اخلاق در عصر روابطعمومی هوش مصنوعی یک چالش جدید است که روابطعمومیها باید با آن روبرو شوند. هوش مصنوعی (AI) ابزارهای قدرتمندی را در اختیار روابطعمومیها قرار میدهد که میتواند برای بهبود ارتباطات و تأثیرگذاری بر افکار و رفتار مردم استفاده شود. بااینحال، این ابزارها همچنین میتوانند برای نقض اخلاقیات روابطعمومی استفاده شوند.
برخی از چالشهای اخلاقی روابطعمومی هوش مصنوعی عبارتاند از:
انتشار اطلاعات نادرست یا گمراهکننده: هوش مصنوعی میتواند برای ایجاد محتوای جعلی یا گمراهکننده استفاده شود که به اعتبار سازمانها و افراد آسیب میرساند.
دستکاری یا فشار برای تأثیرگذاری بر افکار یا رفتار دیگران: هوش مصنوعی میتواند برای هدف قراردادن افراد با محتوای سفارشی یا برای ایجاد احساسات یا رفتارهای خاص استفاده شود.
سوءاستفاده از اطلاعات محرمانه یا خصوصی: هوش مصنوعی میتواند برای جمعآوری اطلاعات شخصی افراد بدون رضایت آنها استفاده شود.
تبعیض یا توهین به دیگران: هوش مصنوعی میتواند برای تقویت کلیشهها یا تبعیض علیه گروههای خاصی از مردم استفاده شود.
راهکارهای رعایت اخلاق در عصر روابطعمومی هوش مصنوعی
روابطعمومیها میتوانند با رعایت اصول زیر، اخلاق را در کار خود رعایت کنند:
– از هوش مصنوعی برای انتشار اطلاعات نادرست یا گمراهکننده استفاده نکنید.
– از هوش مصنوعی برای دستکاری یا فشار برای تأثیرگذاری بر افکار یا رفتار دیگران استفاده نکنید.
– از هوش مصنوعی برای جمعآوری اطلاعات محرمانه یا خصوصی بدون رضایت افراد استفاده نکنید.
– از هوش مصنوعی برای تبعیض یا توهین به دیگران استفاده نکنید.
راهکارهای مقابله با چالشهای اخلاقی هوش مصنوعی در روابطعمومی عبارتاند از:
توسعه کدهای اخلاقی برای استفاده از هوش مصنوعی در روابطعمومی: سازمانها باید کدهای اخلاقی را برای استفاده از هوش مصنوعی در روابطعمومی توسعه دهند. این کدها باید به جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست یا گمراهکننده، هدف قراردادن افراد با پیامهای تبلیغاتی یا سیاسی و عدم شفافیت کمک کند.
آموزش متخصصان روابطعمومی در مورد اخلاق هوش مصنوعی: متخصصان روابطعمومی باید در مورد اخلاق هوش مصنوعی آموزش ببینند. این آموزشها به آنها کمک میکند تا از چالشهای اخلاقی هوش مصنوعی آگاه باشند و از آنها اجتناب کنند.
نظارت بر استفاده از هوش مصنوعی در روابطعمومی: سازمانهای نظارتی باید بر استفاده از هوش مصنوعی در روابطعمومی نظارت کنند. این نظارتها میتواند به شناسایی و جلوگیری از سوءاستفاده از هوش مصنوعی کمک کند.
استفاده از هوش مصنوعی در روابطعمومی میتواند مزایای زیادی داشته باشد. بااینحال، مهم است که از چالشهای اخلاقی هوش مصنوعی در روابطعمومی آگاه باشیم و اقداماتی برای مقابله با آنها انجام دهیم.
راهکارهای رعایت اخلاق در روابطعمومی هوش مصنوعی
برای رعایت اخلاق در روابطعمومی هوش مصنوعی، متخصصان روابطعمومی باید اقدامات زیر را انجام دهند:
– از ابزارهای هوش مصنوعی به طور مسئولانه استفاده کنید.
– از اطلاعات نادرست یا گمراهکننده خودداری کنید.
– به حریم خصوصی افراد احترام بگذارید.
– شفافیت را در مورد نحوه استفاده از هوش مصنوعی حفظ کنید.
اصول اخلاقی هوش مصنوعی در روابطعمومی
«راهنمای اصول اخلاقی» که توسط AIinPR گردآوری شده، به پرسشهایی پاسخ میدهد که تعداد اندکی از راهنماها به آنها اهمیت میدهند. این راهنما به چیزهایی فراتر از اعتراضهای معمول میپردازد و معماها، تنگناها و رویکردهای شاغلان عرصه روابطعمومی برای حل مشکلاتشان را تعیین میکند. «اصول اخلاقی هوش مصنوعی در روابطعمومی»، نهتنها در زمان مناسبی ارایه شده؛ بلکه یک یادآور برای پیشگام بودن روابطعمومی نسبت به عصر معاصر است.
استیو جابز میگوید: «کامپیوترها اشتباه نمیکنند، اما انسانها چرا». امکان اشتباه انسانها وجود دارد. امکان دارد فراموش کنیم و برخی از عوامل را در تصمیماتمان لحاظ نکنیم. همچنین امکان دارد برداشت یا اطلاعات نادرستی را داشته باشیم و اشتباه کنیم و میتوانیم از این نوع اشتباهات درس بگیریم.
ماشینها هم میتوانند اشتباه کنند، زیرا برای عملکرد صحیح خود به انسانها متکی هستند. امکان دارد برنامهریزی آنها مبتنی بر دادههای ناقص یا خراب باشد، بر اساس یک کد اشتباه کار کنند یا بهواسطهٔ اتکای خود به انسانها، عملکرد نادرستی را ارایه دهند – مثلاً سوگیریهای ناخواسته داشته باشند یا برخی مسایل مهم را نادیده بگیرند. اما اخلاقیات صرفاً به معنای اجتناب از اشتباهات نیست، بلکه کار صحیح برای دلایل موجه و اجتناب از واردآوردن آسیبهای عامدانه نیز در چارچوب اصول اخلاقی جای دارند.
حتی در زندگی عادی همکاری دشواری برای درک اصول اخلاقی و انجام کارهای صحیح داریم. حال تصور کنید که پای هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی در میان باشد و تصمیمات شما مملو از مخاطرات گوناگون باشند. تصمیماتی که به یک ذهنیت انسانی نیاز دارند تا رعایت اصول اخلاقی در تکتک فعالیتها را در نظر بگیرد، زیرا با عنایت به دنیای الگوریتمها و کلاندادهها که هماکنون در آن زندگی میکنیم، هر اشتباه ما بزرگنمایی خواهد شد.
کافی است تصور کنیم که تصمیمات کمپانیهای بیمه بر اساس یک الگوریتم خاص اتخاذ شوند، تصمیمات مربوط به وام بانکها با بهرهگیری از یک ابزار هوش مصنوعی صورت گیرند یا در وضعیت بغرنج کنونی، تصمیمات بهداشتی در زمینهٔ تهدیدات احتمالی وارد بر افراد و جامعه، بر عهدهٔ یک الگوریتم ضعیف باشند.
صرفاً بحث کیفیت دادهها مطرح نیست، بلکه فاکتورهای اخلاقی لحاظ شده در فرایند تصمیمگیری ما نیز مهم هستند.
ما بهعنوان متخصصان روابطعمومی، نباید تصمیماتی اتخاذ کنیم که به مردم آسیب بزنند، توانایی دیگران در اتخاذ تصمیمات آگاهانه را از بین ببرند، کسی را در موضع ضعف قرار دهند یا سوگیریِ ولو ناخواسته داشته باشند. صرفاً بحث کیفیت دادهها مطرح نیست، بلکه فاکتورهای اخلاقی لحاظ شده در فرایند تصمیمگیری ما نیز مهم هستند.
در این راهنما، تمرکز خود را بر اتخاذ تصمیمات اخلاقمدار و عملیاتی در دستهای از فعالیتهای روابطعمومی میگذاریم که هوش مصنوعی در آنها نقش دارد. این یک نظامنامهٔ اخلاقی جدید برای روابطعمومی نیست. آن را بر اساس مجموعهای از اصول اخلاقی جهانشمول بنا کردهایم که بیش از 80 سازمان عضو اتحادیهٔ جهانی ازجمله انجمن رسمی روابطعمومی (CIPR) و انجمن روابطعمومی کانادا (CPRS) آنها را به کار گرفتهاند. شایعترین انواع مشکلات اخلاقیِ ناشی از ابزارها و فرایندهای هوش مصنوعی در حوزهٔ روابطعمومی را بررسی خواهیم کرد. همانطور که خواهید دید، تعداد زیادی از مشکلاتمان پیرامون دادهها، الگوریتمها و حریم خصوصی شکل میگیرند. (این راهنما توسط “انتشارات کارگزار روابطعمومی” ترجمه و منتشر شده است.)
برخی سازمانهای حرفهای روابطعمومی
سازمانهای حرفهای روابطعمومی مانند انجمن روابطعمومی آمریکا (PRSA) و انجمن متخصصان روابطعمومی ایران (IAPRS) قوانین اخلاقی برای راهنمایی متخصصان روابطعمومی ارایه میدهند. این قوانین به متخصصان روابطعمومی کمک میکند تا از نقض اخلاق حرفهای خودداری کنند.
اکثر متخصصان روابطعمومی در ایالات متحده برای هدایت رفتار و تصمیمگیری خود به کد اخلاق انجمن روابطعمومی آمریکا نگاه میکنند. شش ارزش حرفهای اصلی در روابطعمومی عبارتاند از:
صداقت: ارایه اطلاعات دقیق و صادقانه – پایه و اساس کسب اعتماد عمومی.
حمایت از حقوق دیگران: ارایه نظرات از طرفهای مختلف یا افراد و تمام حقایق مرتبط بهگونهای که افراد بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند.
استقلال: مسئولیتپذیری در قبال اعمال خود؛ ارایه مشاوره عینی.
تخصص: کسب دانش و استفاده از تفکر انتقادی برای حفظ اعتبار بهعنوان یک متخصص و ایجاد رابطهای مبتنی بر اعتماد بین کسانی که نمایندگی میکنید و مردم.
وفاداری: احترام و حفظ وفاداری به کسانی که به آنها مشاوره میدهید و نمایندگی آنها را بر عهده دارید (اما به قیمت منافع عمومی نباشد).
انصاف: احترام و توجه به همه دیدگاهها و عقاید.
منشور اخلاقی انجمن متخصصان روابطعمومی ایران، نقش مهمی در حفظ اعتماد عمومی و ارتقای حرفهایگری روابطعمومی دارد. این منشور، اعضای انجمن را به رعایت اصول اخلاقی در فعالیتهای خود ملزم میکند و به آنها کمک میکند تا با مخاطبان خود ارتباطی صادقانه، مسئولانه و احترامآمیز برقرار کنند.
اصول اخلاقی منشور عبارتاند از:
رفتار انسانی: اعضای انجمن باید به ارزشهای اخلاقی پایبند باشند و شئون حرفهای، اخلاقی و وارستگی ظاهری را در عرصه فعالیتهای روابطعمومی رعایت کنند.
التزام به قانون: اعضای انجمن باید در انجام وظایف خود، موازین و مقررات قانونی، اخلاقی و حرفهای روابطعمومی را رعایت کنند.
خدمت به مردم: اعضای انجمن باید تمام تلاش خود را برای خدمت به جامعه و پاسخگویی به مردم به کار گیرند.
حرفهایگرایی: اعضای انجمن باید همواره برای افزایش دانش و مهارتهای خود تلاش کنند و خلاقیت و نوآوری را در فعالیتهای خود سرلوحه قرار دهند.
صداقت: اعضای انجمن باید در انجام وظایف خود، صداقت و درستکاری را رعایت کنند و از فعالیتهای گمراهکننده و فریبنده اجتناب کنند.
گفتگو: اعضای انجمن باید شرایط اخلاقی، فرهنگی و عقلایی گفتگو را برای شنیدن صدای مخاطبان و پاسخگویی به آنها فراهم کنند.
شفافیت: اعضای انجمن باید فعالیتهای خود را بهصورت آشکار و شفاف انجام دهند تا اعتماد عمومی را افزایش دهند.
رازداری: اعضای انجمن باید اطلاعات محرمانه را حفظ کنند.
مشارکتگرایی: اعضای انجمن باید به مشارکت سازنده مخاطبان در پیشبرد اهداف و بهینهسازی فعالیتهای حرفهای احترام بگذارند.
رقابت سالم: اعضای انجمن باید به شهرت حرفهای سایر سازمانها و موسسات احترام بگذارند و به اعتبار آنها صدمه نزنند.
آیا اخلاق در روابطعمومی مرده است؟
آیا اخلاق در روابطعمومی مرده است؟ این پرسشی است که باتوجهبه وضعیت رفتاری و کرداری فعالان و مدعیان اصلی روابطعمومی میتوان مطرح کرد و همه باید کمک کنند که علاوه بر پیداکردن پاسخ آن، چارهای برای آن اندیشید و راهحلی برای آن پیدا کرد.
این سخن، بههیچوجه نتیجهگیری مطلق در مورد عدم وجود اخلاق در حوزه روابطعمومی نیست و همچنین نمیتواند مورد خطاب شاغلان شریف روابطعمومی هم باشد؛ بلکه شواهد موجود نشان میدهد که برخی فعالان هنر هشتم سعی میکنند مفهوم جدیدی از اخلاق را در عرصه روابطعمومی به نمایش بگذارند که با اصول اولیه این هنر و علم تناقض دارد. یا بهعبارتدیگر، سعی دارند ارزیابی جدیدی از روابطعمومی ارایه دهند که متاسفانه از اخلاق، شفافیت، تفکر و عقلانیت تهی است.
مضاف بر آن، برآیند فعالیتهای انجام شده در چند سال اخیر نشان میدهد برخی تلاشها و فعالیتها نهتنها موجب توسعه روابطعمومی نشده بلکه به جایگاه کنونی آن ضربه زده و سبب تشدید دور تسلسل بحران بیاعتمادی و دلسردی در بین جامعه شریف روابطعمومی شده است. اصرار بر تداوم چنین رویکردی، کارگزاران روابطعمومی را با بحران هویت و طغیان بیتفاوتی روبرو و عرصه را بر سایر علاقهمندان این حوزه پرتنش تنگ میکند.
جنبش مرگ اخلاق در روابطعمومی
جنبش مرگ اخلاق در روابطعمومی که در دهه 80 شمسی در ایران شکل گرفت، موجب ظهور دو شکل متمایز روابطعمومی شد. در شکل اول، اخلاقزدایی از روابطعمومی به نحو موثر و بارزی موجب به سرقت رفتن هویت تاسیسی آن شد. بدین ترتیب روابطعمومی به امری روزمره و کوتاهمدت با اهداف فرصتطلبانه، خودنمایی و سودجویی تبدیل شد.
در واقع این افراد با به صدا در آوردن ناقوس مرگ روابطعمومی و با به راهانداختن جنبش هیجانات طولانی لفاظی، بهجای آن که دستور کاری تدریجی مبتنی بر اصول ارتباطات گفتگویی و نزدیککردن فعالان حوزه به همدیگر برای اعتلای روابطعمومی به جایگاه واقعی خود را در پیش بگیرند، به نحو حیرتآوری کمر به قتل فلسفه واقعی روابطعمومی بستند و با زیر نقاب قراردادن کارها و فعالیتهای غیرحرفهای خود بر ناتوانی هنر هشتم در ماموریت اصلی خود مهر تایید زدند.
درون این شکل از روابطعمومی، عزم جزم لجوجانهای برای دفاع از بیاخلاقی، مرافعه مداوم و ماجراجویی وجود دارد. به همین دلیل اعتقاد ما این است که روابطعمومی در حال حاضر در جای نادرستی قرار گرفته است؛ لذا دیگر نمیتواند نقطه اتکای مردمان روابطعمومی باشد.
هر چند این جنبش را مدیران روابطعمومی به وجود نیاوردند؛ اما در شکلگیری و پایداری آن سهیم و شریک هستند. البته گروهی از مدیران ارشد و کارگزاران روابطعمومی آگاهانه و گروهی دیگر نیز ناآگاهانه در ترویج آن ایفای نقش کردند و این روند همچنان بیوقفه ادامه دارد و متاسفانه مورد استقبال هم قرار میگیرد؛ عزیزش میشماریم و برای رشد و نموش به پایش پول میریزیم و حاصلش را نیز در دفتر خاطرات و افتخارات خود ثبت میکنیم.
جنبش احیای اخلاق در روابطعمومی
فقدان فضایل اخلاقی و حس همگرایی، روابطعمومی را زیر سوال میبرد و باعث بحران اعتماد و مشروعیت میشود. این شکل از روابطعمومی هیچگاه در پی ایجاد احساس همگرایی در بین اعضای جامعه هنر هشتم نیست. حاملان این طرز فکر، نهتنها به پیشرفت روابطعمومی نمیاندیشند؛ بلکه در بسیاری از مواقع سد راهش نیز میشوند.
در مقابل، قریب بهاتفاق کارگزاران روابطعمومی در قلمرو عقل، اخلاق و عمل زندگی میکنند و در طرح و تدبیر اعتلای روابطعمومی – اگر وجود داشته باشد – شرکت میکنند و در مواقع لزوم از خود گذشت و فداکاری زایدالوصفی نشان میدهند. معمولاً به اصول اخلاقی روابطعمومی بسیار وفادارند درعینحال از فعالان اصلی هنر هشتم نیز انتظار وفاداری و انصاف بیشتری دارند.
کارگزارانی که انرژی اخلاق در آنها فعال است هیچگاه خواستها و اولویتهای شخصیشان را بر مصلحت مردمان و روابطعمومی بار نمیکنند و با منیت و بیتفاوتی به بحران مشروعیت هنر هشتم دامن نمیزنند.
آرزوی ما این است روزی از همین روزها، خاصیت کیمیاگر روابطعمومی که همان جذابیت و به دل نشستن و واضح اندیشی و ایجاد صمیمیت و تعامل و تفاهم است – در درون فعالان روابطعمومی کشور عزیزمان ایران شعلهورتر شود و بخش تاریک شخصیت همه ما برای همیشه روشن شود.
نتیجهگیری
ما اغلب میگوییم که کلمات مهم هستند (و هستند)، و ارتباطات عمومی میتواند قدرتمند و تأثیرگذار باشد، بنابراین کسانی که ارتباط برقرار میکنند به این مرزهای اخلاقی نیاز دارند. درست همانطور که روابطعمومی میتواند بر روابط و شهرت مثبت تأثیر بگذارد و آنها را بسازد، ارتباطات غیراخلاقی میتواند اعتماد عمومی را تضعیف کند و به طور بالقوه یک موقعیت بحرانی ایجاد کند.
منابع
کتاب اصول اخلاقی هوش مصنوعی در روابطعمومی، انتشارات کارگزار روابطعمومی
www.shara.ir
https://bard.google.com
www.iaprs.ir
روزنامه ایران- 28 اردیبهشت1394