راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی مقالات
هر نوشته‌ای پس از اتمام باید سه نوع ویرایش را پشت سر بگذارد تا از هر نظر پالایش شود:
۱. ویرایش فنی
۱.۱. یک‌دست‌سازی رسم‌الخط؛ برای نمونه، واژه‌ها و عبارت‌هایی مانند «میرساند»، «بسمه تعالی»، «اینجانب»، «بعرض» و «حضرتعالی» باید به‌صورت درست آن‌ها، یعنی «میرساند»، «باسمه تعالی»، «این جانب»، «به عرض» و «حضرت عالی» نوشته شوند.
۱.۲. اصلاح غلط‌های املایی؛ برای مثال، واژه‌های «درخاست» و «استحظار» باید به «درخواست» و «استحضار» اصلاح شوند.
۱.۳. تنظیم پاراگراف‌بندی؛ جمله‌هایی که یک مفهوم یا مثال خاص را توضیح می‌دهند، باید در کنار هم قرار گیرند و یک پاراگراف تشکیل دهند. برای نمونه، نباید پیش از عبارت‌هایی مانند «بنابراین»، «در این حالت»، «برای این منظور»، «به عبارت دیگر» و «یعنی» پاراگراف جدید آغاز شود.
۱.۴. اصلاح و اعمال نشانه‌گذاری مناسب در متن.
۱.۵. یک‌دست‌سازی ضبط اعلام، اصطلاحات و آوانگاری آن‌ها در صورت لزوم و آوردن معادل لاتین کلمات.
۱.۶. رعایت قواعد عددنویسی، فرمول‌نویسی، اعراب‌گذاری و اختصارهای متنی.
۱.۷. بررسی نقل‌قول‌ها، ارجاعات، درستی منابع و پانوشت‌ها.
۱.۸. بررسی ساختار اثر، شامل نمایه‌ها، جدول‌ها، نمودارها، تصاویر، فهرست مطالب و واژه‌نامه. برخی ناشران معتبر، مانند انتشارات دانشگاه کمبریج، ویراستارانی را به‌عنوان Indexer استخدام می‌کنند که وظیفۀ آن‌ها تنها تنظیم بخش «نمایه» است؛ البته مسئولیت نهایی این بخش بر عهدۀ نویسنده است.
۱.۹. کنترل اندازه و قلم حروف، عنوان‌ها، بخش‌ها، زیربخش‌ها و نمونه‌خوانی. نمونه‌خوانی، که شامل اصلاح غلط‌های تایپی است، از بدیهی‌ترین مراحل پیش از انتشار است. درحالی‌که کتاب‌های انگلیسی معمولاً فاقد غلط‌های تایپی‌اند، متأسفانه بسیاری از کتاب‌های فارسی دارای این‌گونه اشتباهات هستند.
نکتۀ مهم: بهتر است نمونه‌خوانی را فردی غیر از نویسنده انجام دهد، زیرا نویسنده به دلیل آشنایی با متن، ممکن است برخی از غلط‌ها را نبیند.
۲. ویرایش زبانی-ساختاری
۲.۱. رفع خطاهای دستوری، ساختاری و جمله‌بندی؛ برای مثال، در جملۀ «مایه افتخار من است که از تجربیات شما بهره‌مند و در کارهایم از آن‌ها استفاده کنم»، باید بعد از «بهره‌مند»، فعل «شوم» اضافه شود، زیرا «بهره‌مند کنم» نادرست است. همچنین، کاربرد صحیح «را»ی مفعولی باید رعایت شود.
۲.۲. اصلاح انحراف از زبان معیار و یک‌دست‌سازی زبان متن.
۲.۳. رفع ابهام از عبارت‌های نارسا، مبهم، متناقض و نامفهوم.
۲.۴. گزینش معادل‌های مناسب برای واژه‌های غیرفارسی و حذف واژه‌ها، تعابیر و عبارت‌های زائد، عامیانه، ناقص و متناقض.
۲.۵. کوتاه‌سازی جمله‌های طولانی.
۲.۶. ساده‌سازی و روان‌سازی جمله‌بندی.
۲.۷. استفاده از واژگان فارسی و برابرهای مناسب.
۳. ویرایش تخصصی (علمی-محتوایی)
۳.۱. حذف، کاهش یا تلخیص مطالب تکراری، غیرضروری، غیرمستند و ضعیف.
۳.۲. تنظیم و جابه‌جایی مطالب برای ایجاد انسجام و هماهنگی در نوشتار.
۳.۳. افزودن نکات ضروری که در متن یا پانوشت از قلم افتاده‌اند.
۳.۴. مقابله متن با اصل (در صورت ترجمه یا تصحیح متون کلاسیک).
۳.۵. افزودن توضیحات یا یادداشت‌های ضروری در پاورقی، مشروط به ذکر «ویراستار» و تأیید نویسنده.
۳.۶. بازبینی و اصلاح مطالب نادرست، متناقض و غیرعلمی.
ویرایش فنی و زبانی-ساختاری را هر فرد آشنا با این حوزه می‌تواند تا حدی انجام دهد، اما ویرایش علمی باید توسط متخصص همان رشته صورت گیرد. برای مثال، ویرایش علمی یک کتاب ریاضی نیازمند ریاضی‌دانی است که بتواند صحت مطالب را ارزیابی کند. اگر هر نوشته‌ای پیش از انتشار این سه مرحله ویرایش را طی کند، به متنی دقیق و قابل‌اعتماد تبدیل می‌شود که برای خواننده ارزش قائل است.
منبع: ذوالفقاری، حسن (۱۳۸۷). راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی. تهران: نشر علم.