مرا معلم حسن تو عاشقی آموخت

نویسنده: حمید نطقی، بنیان گذار روابط‌عمومی‌در ایران

هیچ شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به محیط خود نمی‌تواند بی اعتنا بماند. رشته‌های گوناگون ارتباطات همه موجودات را چنان به هم پیوند داده است که با ترقی و دگرگونی تکنیک‌های ارتباطی، بازتاب حادثه ای در یک گوشه، در اندک زمانی در همه جا فرو می‌پیچد و همه چیز را کم و بیش تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین بی تردید می‌توان گفت که بیش از پیش در تصمیم گیری مدیران، به نسبت اهمیت سازمانی که مسئولیت اداره آن را بر عهده گرفته اند، جمع آوری اطلاعات و نتیجه گیری صحیح از آنها ضروری و ناگزیر شده است.

قبل از هر تغییر و بلکه در ضمن اجرای آن و خلاصه در هر مرحله ای اجرای تحقیق و پژوهش واحب است. وجود دستگاهی که استادانه به چنین تحقیقی اقدام و به طور صحیح نتیجه گیری کند و با تکیه به این اطلاعات، مدیران را از نتایج تصمیم‌های شان آگاه کرده و در صورت لزوم «عامه» علاقه مندان را نسبت به کم و کیف و دلایل تصمیم‌های مدیران آگاه سازد، برای مدیریت نعمتی بزرگ تلقی می‌شود.

نام چنین دستگاهی در اصطلاح غرب Public Relations و به ترجمه عربی «العلاقات العامه» یعنی همین روابط‌عمومی‌ماست. از دوره ای که تمایل برخی اشخاص را به پنهان کاری احساس کردم و دیدم که فساد، اغلب زیر این پرده آشیان می‌گیرد و تاریکی شب بهترین یار و یاور راهزنان است، به فضایل آنچه بعدها «شفافیت» نام گرفت بسیار اندیشیدیم. هر چند که در عمل کجروی‌های زیادی بر آن عارض می‌شود اما در افزارهای نامی‌مدیریت، «روابط‌عمومی» را کلید حل این مشکلات شناختم.

 نخست از کتاب‌های مربوط به این حوزه چند جلدی تهیه کردم، سپس حاصل خوانده‌های خود را با آثار نیاکان و نامداران کشورمان سنجیدم و این ترکیب را سخت پسندیدم. لکن همواره نگران فسادپذیری آن بودم. با این اندیشه در هفت- هشت سازمان خارجی بزرگ که به مطالعه و مداقه آن دست یافتم، عزم جزم کردم و در جستجوی راه حلی برای تدریس و تعمیم روابط‌عمومی‌سالم و پاسخگوی نیازهای جامعه ما و متکی به فرهنگ خود از پای ننشستم.

از یمن بخت بیدار، جمعی از استادان پرکار، اندیشه مند و هوشیار از هر گوشه و کناری مجمعی (که در بعدها، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی نام یافت) گرد آمده بودند و به مسائل ارتباطی می‌اندیشیدند و به خصوص بنا به سابقه فعالیت‌ها، به مسئله روزنامه نگاری توجه بیشتری داشتند و مسائل دیگر ارتباطی از قبیل روابط‌عمومی‌را نیز مدنظر داشتند.

از سوی دیگر در سال 1327، شرکت نفت ایران و انگلیس که در دنیای بعد از جنگ دوم جهانی، گرفتار بحران‌های شدیدی شده بود، چون پادزهر بعد از مرگ سهراب، به فکر خانه تکانی و تغییرات اساسی از جمله تأسیس روابط‌عمومی‌در این بخش افتاد و این درست با پایان تحصیلات من همزمان بود.

در آن وقت رییس روابط‌عمومی‌شرکت نفت (هنگام جنگ دوم جهانی)، «مارشال مونتگمری» بود که بر انتخاب اعضای اولین گروه روابط‌عمومی‌نظارت داشت. او تحصیل، سابقه نویسندگی و ذوق مرا مناسب این کار تشخیص داد و بدین گونه به دستیابی یک سلسله تصادفات، تطبیق اصول روابط‌عمومی‌برای اولین بار در ایران و شاید شرق میانه به عهده ما افتاد. این دوران، فرصت بی-نظیری برای قرار گرفتن روابط‌عمومی‌در مدرسه «تجربه و اشتباه» بود. این مدرسه در حدود پانزده سال به طول انجامید.

بزرگترین یار و یاور من در آن هنگام کتاب‌های حجیمی‌بودند که از خارج وارد می‌کردیم و من با ولع تمام می‌خواندم. تنها دیدارهایی که اگر دست می‌داد از آن غفلت نمی-کردم، دیدار با متخصصان ارتباطات بود که برای دریافت و درک جهات مختلف ارتباط و روابط‌عمومی‌منابع مغتنمی‌بودند. در این میان از آثار گذشتگان خودمان باید یاد کرد و ارزش آنها را باز شناخت.

سفر به آمریکا و پژوهش در ده- دوازده دانشگاه معتبر آن کشور و مطالعه برنامه درسی آنها و صحبت با استادان مشهوری از جمله «برنیز» در خانه¬اش، در جوار دانشگاه «هاروارد» و خانم «او که گویا خواهر زیگموند فروید معروف، فرصتی سودمند و پرخاطره بود.

این همه باعث شد که ارتباطات در دل من جای خاصی بگیرد و در اثر همنشینی با دانشمندانی چون دکتر «کاظم معتمدنژاد»، دکتر «الهی»، دکتر «قمشه ای» دکتر «بدیعی»، زنده یاد «عماد افشار» و ده‌ها عزیز دیگر قدم در این خط گذاشتم و از سر سعادت توانستم دوستانی چون آقای «قاسمی»، آقای «عباس زاده»، آقای «قاضی» و سایر دست اندرکاران روابط‌عمومی‌را دریابم.

همه قبیله من عالمان دین بودند مرا معلم حسن تو عاشقی آموخت.