یونس شکرخواه؛ بهترین استاد خبر در ایران

 دکتر حسن نمک دوست مدیر مرکز آموزش مؤسسه همشهری و دکتری علوم ارتباطات است.

وی در گفتگو با شارا درباره دکتر یونس شکرخواه می‌گوید: آقای دکتر شکرخواه با زحمت بسیار زیاد دانش را به دست می‌آورد و به آسانی، سخاوت و بخشندگی بسیار زیاد آن را در اختیار هر کسی که متقاضی باشد، قرار می‌دهد. ایشان نه بخشی از دانش خود را بلکه تمام دانش خود را بدون هرگونه محدودیتی در اختیار افراد قرار می‌دهد. برای او مهم این است که دانش خود را با دیگران به اشتراک بگذارد. به نظر من این یکی از مهمترین ویژگی‌های اهل علم است. در ادامه این گفت و گو را از نظر می‌گذرانیم:

دانش آقای دکتر شکرخواه را می‌توان در دو زمینه بیان کرد. یکی در حوزه روزنامه نگاری است. وجهی که بسیاری از دوستان، ایشان را بر اساس آن می‌شناسند. به نظر من دکتر شکرخواه در حوزه دانش روزنامه نگاری در سه زمینه مهمترین تأثیر را در سالهای اخیر داشته اند. دیگری در حوزه خبر است. همه دوستان با کارهای ایشان در حوزه نظری و خبری از کتاب خبر ایشان تا مقالات متعددی که در زمینه خبر نوشته اند، آشنا هستند. به نظر من دکتر شکرخواه بهترین استاد خبر در ایران هستند. من همیشه با افتخار گفته ام که دکتر شکرخواه در زمینه خبر مانند قله دماوند و فردی مثل من که خبر تدریس می‌کند، مانند تپه عباس آباد است و هیچگاه نگران این مقایسه نیستم و فکر می‌کنم مقایسه به حقی است.

من نیز موارد بسیاری را که در حوزه خبر فراگرفته ام از آقای دکتر شکر خواه است. قلمروی دومی‌که ایشان در حوزه روزنامه نگاری تبحر و تخصص بلامنازعه دارند، روزنامه نگاری بین المللی است. دکتر شکرخواه سالها در کار روزنامه نگاری بین المللی تجربه اندوخته اند. خطوط کلی روزنامه نگاری بین المللی و جزئیات آن را هم در عمل و هم در مطالعات ایشان می‌توان آشکارا دید. وجه سوم که خیلی از همکاران، ایشان را به نام آن می‌شناسند، روزنامه نگاری آنلاین است. واقعیت امر این است که در بیست و چند سال گذشته، دکتر شکرخواه مهمترین روزنامه نگار متخصصی بودند که به مباحث مربوط به روزنامه نگاری در فضای سایبر پرداختند. واقعاً بی دلیل نیست که به دکتر شکرخواه، دکتر دات می‌گویند. به خاطر اینکه اساساً بسیاری از ما آشنایی خودمان را با روزنامه نگاری در فضای مجازی مدیون تلاش‌های دکتر شکرخواه هستیم و بسیاری از ما هنگامی‌که با مشکلاتی به لحاظ کار در این فضا برای شناخت آن و اجرا کردن روزنامه نگاری در این فضا مواجه می‌شدیم، با دکتر شکرخواه یا به تعبیری دکتر دات در میان می‌گذاشتیم و از دانش ایشان بهره می‌گرفتیم. تاکید می‌کنم ما در این سه زمینه کسی مانند دکتر شکرخواه نداریم و خیلی خوشحال هستم که این را من به عنوان یک معلم در این حوزه می‌گویم.

وجه دیگری از فعالیت‌های عملی دکتر شکرخواه تلاش ایشان در قلمرو ارتباطات و اطلاعات است. در آنجا هم دکتر شکر خواه چند نقش کلیدی دارند. یکی از جنبه‌های اساسی، آشنایی ایشان با فضای سایبر است. با قاطعیت تمام می‌توانم بگویم که در میان تمامی‌استادان ارتباطات کسی را نداریم که دانش نظری و عملی توأمان در موضوع فضای سایبر به اندازه دکتر شکرخواه داشته باشند.

موضوع دوم در این زمینه آشنایی ایشان با جریان بین المللی اطلاعات و اخبار است که در این حوزه نیز ایشان هم کار نظری و عملی به غایت انجام داده اند.

وجه سوم که این وجه نیز به نظر من خاص است، آشنایی ایشان با مجموعه مسائل جامعه اطلاعاتی است. می‌دانید که دکتر شکرخواه از ابتدای طرح موضوع جامعه اطلاعاتی پیگیر بودند، به جنبه‌های مختلف آن پرداختند و آن را به دقت جستجو کردند. آنقدر که حتی در چند ماه گذشته که بحث تدوین نهایی صنعت‌های اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی بود، دکتر شکرخواه بودند که در مباحثه‌ها و چانه زنی‌های مربوط به صنعت وردینگ از طرف ایران در ژنو شرکت کردند و بهتر از هر فرد دیگری توانست به تفهیم مسئله به این پیچیدگی در سطح جهانی کمک کنند.

در این حوزه‌ها است که به نظر من باید نقش دکتر شکرخواه را قطعی دانست و به واقع من به سهم خودم از تلاشی که ایشان در این سالها در این زمینه‌ها کردند، سپاسگذاری می‌کنم. افرادی هستند که در حوزه عمل بسیار تلاش کردند و درخشیدند، افرادی هستند که در حوزه نظر بسیار زحمت کشیده اند و آثار فوق العاده خوبی تولید کرده اند. تأکید من این است که افرادی مانند دکتر شکرخواه که هم در زمینه عمل و هم در زمینه نظر به صورت توأمان کار کرده اند و در ترکیب این دو درخشیده اند، کم هستند.

دکتر شکرخواه همواره بحث‌های عملی را با بحث‌های نظری خود درآمیخته اند و همواره جستجوهای نظری را با تلاش‌های عملی توأم کرده اند. اگر ایشان درباره روزنامه نگاری آنلاین صحبت کردند، به این دلیل بوده است که سردبیر دو وب سایت روزنامه نگاری آنلاین معتبر کشور یعنی جام جم آنلاین و همشهری آنلاین بودند. اگر بحث نظری جامعه اطلاعاتی را مطرح کردند، خودشان از افرادی بودند که در اجلاس‌های بین المللی حضور پیدا کردند، مشارکت داشتند، نمایندگی کردند و پیگیر موضوع بودند. اگر در زمینه روزنامه نگاری بین المللی بحثی را مطرح کردند، نزدیک به بیست سال سردبیری سرویس خارجی یک روزنامه را برعهده داشتند. اگر مدرس خبر بودند، در مقام سردبیر خبرهای بسیاری را تولید و منتشر کردند. این ترکیب دانش عملی و نظری باعث می‌شود که شخصیت ایشان، یک شخصیت خاص و بسیار سودمند باشد. به اینها ویژگی سخاوتمند بودن دکتر را اضافه کنید.

دکتر شکرخواه با زحمت بسیار زیاد دانش را به دست می‌آورد و به آسانی، سخاوت و بخشندگی بسیار زیاد آن را در اختیار هر کسی که متقاضی باشد، قرار می‌دهد. ایشان دانش خود را برای خود نگاه نمی‌دارد. بارها دیده ام که از هر جای ایران و جهان فردی پرسشی داشته و به دکتر شکرخواه که رسیده و آن را مطرح کرده است، ایشان نه بخشی از دانش خود را بلکه تمام دانش خود را بدون هرگونه محدودیتی در اختیار آن فرد قرار داده است. برای او مهم این است که دانش خود را با دیگران اشتراک بگذارد. به نظر من این یکی از مهمترین ویژگی‌های اهل علم است. جالب اینجا است که هرگاه دکتر می‌خواهد این کار را انجام دهد، باز از کاراکتر اهل علم این کار را انجام می‌دهد. دکتر این کار را در مناسبات تعاملی انجام می‌دهد. هراندازه که دانشجویان در سطح پایین باشند، می‌توانند به راحتی با دکتر شکرخواه وارد گفتگو شوند. ایشان به شما اجازه می‌دهد با مباحثی که مطرح می‌کند، به سادگی با او مخالفت و نظر خود را مطرح کنید. با وجود اینکه ایشان نیز مانند همه ما به نظرات خود باور دارد، اما از اینکه نظر خود را به محک نظر دیگران بگذارد، هیچگونه ترسی ندارد و بسیار خوب گوش می‌کند و اگر شما به مدت یک ساعت هم در مورد نظرتان صحبت کنید، آن یک ساعت را به شما گوش می‌دهد و از نظر خود هیچگونه دفاعی نمی‌کند، بلکه آن را توضیح می‌دهد. از این جهات شخصیت علمی‌دکتر شکرخواه شخصیت فوق العاده مثبتی است.

اینکه از جهات مختلف مانند استادی، روزنامه نگاری آنلاین، روزنامه نگاری بین المللی و غیره دکتر شکرخواه را توصیف کردید، به این معنی است که ایشان همیشه در پی این بودند که می‌خواستند پیشرو و به روز باشند و همیشه جلوتر از بقیه بودند. از نظر شما این زوایا چگونه شکل پیدا کرده اند؟
اگر بخواهم ساده و خلاصه بگویم، منش و روحیات دکتر بسیار شبیه به روحیه کلی روزنامه نگاری است. چند صفت را که در روزنامه نگاری اصل است بر می‌شمارم که در روحیه دکتر شکرخواه کاملاً متجلی است.
روزآمد بودن؛ حرفه ما با روزآمد بودن سر و کار دارد و هر روز با خبر و پدیده‌های نو کار داریم. همه می‌دانند که دکتر شکرخواه یک انسان روزآمد است.
جستجو گری؛ یکی از ویژگی‌های جدی روزنامه نگاری است که دکتر جستجوگر است.
صفت‌هایی مثل دقت، انصاف، توازن، بی طرفی، روشنی، صرافت و اهل گفتگو و تعامل کردن را می‌توان در درون دکتر شکرخواه پیدا کرد.
ایشان به واقع کارآکتر گفتگویی است. همانطور که گفتم اگر ساعت‌ها راجع به نظر و صحبت خود بحث کنید، شاید شما خسته شوید ولی ایشان هرگز خسته نمی‌شود و با لحن گفت و شنودی بحث را ادامه می‌دهد. حتی برخی از صفت‌های بامزه روزنامه نگارها که من اسم آن را شیطنت مثبت می‌گذارم، در وجود دکتر شکرخواه وجود دارد. در این زمینه خاطره ای به یاد دارم که زمانی با آقای دکتر به کیوتو رفته بودیم و در آن زمان پلی استیشن 2 یا 3 تازه به بازار آمده بود. با ایشان به فروشگاهی رفتیم که تعداد بسیاری از این دستگاه را به معرض فروش گذاشته بودند، ایشان با شوق و ذوق گفتند که می‌خواهم این دستگاه را برای پسرم میلاد بخرم. یک یا دو ماه بعد به میلاد گفتم پدر خوبی داری که این دستگاه را برای شما خریده است. او در پاسخ گفت یک ماه است که نمی‌گذارد من با آن بازی کنم. این شیطنت مثبت و بازی گوشی دکتر خیلی شبیه به کارآکترهای روزنامه نگاری است. زندگی، چهره، فیزیک، نوع راه رفتن، نشست و برخاست دکتر همه با هم تداعی کننده نوع حرفه شان است. البته این موضوع بی دلیل نیست زیرا ایشان بیش از 30 سال روزنامه نگار است.

ایشان به عنوان الگوی روزنامه نگار حرفه ای که فرمودید، چه ضرورتی دارد که می‌خواهند همزمان با تکنولوژی حرکت کنند و از آن عقب نیافتند؟
– من نمی‌گویم کسی که کاملاً به تکنولوژی روز مسلّط است، حتما آدم پیشرویی است و کسی که با تکنولوژی روز میانه ای ندارد، حتماً آدم غیر پیشرویی است. نه این گونه نیست و من چنین باوری ندارم. حدس می‌زنم دکتر شکرخواه نیز چنین باوری ندارند. البته بسیار خوب است که شما به تکنولوژی روز مسلط باشید. اما این مرز بین پیشرو بودن و نبودن در کار ما نیست. در کار ما محتوایی که تولید می‌کنیم تعیین کننده پیشرو بودن است. البته تکنولوژی کمک بسیاری برای تولید محتوای بهتر می‌کند. اما در حال حاضر من روزنامه نگارانی را می‌شناسم که قطعاً به اندازه دکتر شکرخواه مسلّط به تکنولوژی نیستند، اما روزنامه نگاران بسیار خوبی هستند. ولی زمانی که قاعده روزنامه نگاری را با استاد روزنامه نگاری و ارتباطات بودن ترکیب می‌کنید، آن زمان است که قضیه فرق می‌کند. به نظر من در مقام استاد ارتباطات و روزنامه نگاری بودن، آشنا بودن با تکنولوژی یک ضرورت است. زیرا شما دیگر تنها محتوا تولید نمی‌کنید، بلکه با افراد و جوان‌هایی مواجه می‌شوید که می‌خواهند بیاموزند و آنها به این تکنولوژی‌ها عادت کردند، از آنها بهره می‌گیرند و آن تکنولوژی‌ها جزء لاینفک جهان آنها هستند و اگر با جهان آنها مأنوس نباشید، نمی‌توانید با دانشجوی خود ارتباط برقرار کنید. به این دلیل آشنایی دکتر شکرخواه با تکنولوژی یک ضرورت معلمی‌بلامنازعه است. به دلیل اینکه دکتر شکرخواه معلم، روزنامه نگار و صاحب نظر است، در مجموعه اینها لاجرم باید با تکنولوژی مأنوس باشد که آقای دکتر شکرخواه این چنین است. بخشی از اینکه شخصیت دکتر شکرخواه برای همکاران جوان ما دلپذیر است به همین دلیل می‌باشد زیرا آنها دکتر را در قالب آدمی‌می‌بینند که دنیای آنها را فهم می‌کند و می‌تواند با آنها تعامل و گفتگو داشته باشد و بهانه‌های گفتگوهای مشترک زیادی دارند. این نشان می‌دهد که دنیای آنها متفاوت نیست بلکه مشترک است. این مسئله باعث می‌شود که فضاهای تعاملی بعدی ایجاد شود. ما روزنامه نگارانی داریم که به تکنولوژی کاملاً مسلّط هستند، اما احتمال دارد که استاد نباشند و استادانی داریم که کاملاً به فضای سابیر مسلّط هستند، اما ممکن است که روزنامه نگار و درگیر کار عملی نباشند، این ترکیب یک اکسیری ساخته است که در ایران جایگاه ویژه ای دارد و شبیه به آن را زیاد نداریم.

تا یک جایی به تکنولوژی به صورت ابزاری نگاه می‌شود ولی در سالهای اخیر تکنولوژی مانند شبکه‌های اجتماعی تولید محتوا می‌کند. از این لحاظ شاید تکنولوژی از حالت یک ابزار صرف خارج می‌شود. نظر شما چیست؟
– من در تکنولوژی صاحب نظر نیستم. اما در مورد تکنولوژی‌های ارتباطی قدری مطالعه کرده ام. آنچه که ما به آن تکنولوژی ارتباطی و رسانه می‌گوییم، تنها ابزار نیستند، بلکه جزء لاینفک حیات اجتماعی ما هستند. انسان اجتماعی حیات معاصر را اصلاً نمی‌تواند بدون رسانه تصور کرد. تصور جهان بدون رسانه امکان پذیر نیست. دلیل آن هم این است که ما انسانها در ذات خود ارتباط گر هستیم و این یکی از بارزترین ویژگی انسان است. آنچه که ما به آن تکنولوژی ارتباطی می‌گوییم، جزءلاینفک ما است. انسانی که نتواند با دیگران ارتباط برقرار کند، ما آن را دچار مشکل می‌دانیم و نزد متخصص می‌بریم. سطح بعدی تحولات چشمگیر سریعی است که در رسانه‌ها پدید می‌آید و موقعیت را تغییرمی‌دهد. 20 سال پیش ما حرف از فضای مجازی و واقعی می‌زدیم. در حال حاضر نمی‌توان گفت که کدام فضا مجازی و کدام واقعی است. هنگامی‌که تعاملات زیادی در آن جهان داریم و مسائل واقعی زندگی خود را از طریق آن جهان حل و فصل می‌کنیم، دیگر اسم آن فضای مجازی نیست. وقتی وارد حوزه ارتباطات می‌شوید، اساساً نسبت فناوری با انسان یک کنش کاملاً تعاملی متقابل است که انسان بدون رسانه و رسانه بدون انسان فهم نمی‌شود.

در صورت امکان اگر خاطره مشترک با دکتر شکرخواه دارید، بفرمایید.
من دکتر شکرخواه را قبل از ورود به مقطع دکتری می‌شناختم. به خصوص با کارها، مقالات و کتاب‌هایی که نوشته بودند، آشنایی داشتم. بیشترین زمان آشنایی من در دوره دکتری بود. وقتی دانشجوی دکتری شدیم، ایشان رتبه یک را آوردند و البته این رتبه به حق بود. در آن زمان خیلی از افراد از من می‌پرسیدند در چه مقطعی تحصیل می‌کنم و من جواب می‌گفتم دوره دکتری ارتباطات که خیلی جدی نمی‌گرفتند ولی زمانی که می‌گفتم هم دوره آقای دکتر شکرخواه هستم خیلی جدی می‌گرفتند و فکر می‌کردند جای خوبی است که دکتر شکرخواه هم در آنجا تحصیل می‌کند که در واقع نیز این چنین بود. ما دوره دکتری خوب و طولانی را با هم گذراندیم و از همان زمان رابطه ما با هم خیلی جدی تر و غنی تر از قبل شد. به خاطر دارم مرحوم دکتر معتمدنژاد استاد همه ما عادت داشتند زمانی که امتحان می‌گرفتند، یک سؤال مطرح می‌کردند ولی سؤال به گونه ای بود که دوستان دوره قبل از ما هنگامی‌که ساعت 2 بعد ازظهر امتحان داشتند، برگه‌های خود را 5 صبح آماده کرده بودند، یعنی چیزی حدود 15 یا 16 ساعت. البته اجازه داشتند که کتاب همراه خود بیاورند و خاطرم هست که آن دوستان نزدیک به یک چمدان کتاب همراه خود آورده بودند. نوبت که به ما رسید با خودمان قرار گذاشتیم به خودمان سخت نگیریم. بنابراین از ساعت 2 تا 6 بعداز ظهر شروع به نوشتن کردیم و بعد تصمیم گرفتیم مابقی آن را در منزل بنویسیم و از آنجا که همگی با پروفسور معتمد نژاد رو دربایستی داشتیم و نمی‌توانستیم این درخواست را از ایشان کنیم، بر علیه دکتر شکرخواه توطئه کردیم که ایشان با پروفسور تماس بگیرند و موضوع را مطرح کنند. دکتر شکرخواه نیز گفتند با دکتر رویا معتمدنژاد تماس می‌گیرم و دکتر رویا معتمد نژاد هم گفتند من نمی‌توانم به پدرم بگویم، اجازه دهید با برادرم در پاریس تماس بگیرم و ایشان از پدرم این اجازه را بگیرند و در نهایت این اجازه صادر شد. می‌خواهم بگویم که ما در هر سطحی مشکلات خودمان را با دکتر شکرخواه مطرح می‌کردیم و ایشان نیز به ما کمک می‌کردند. از آن زمان تاکنون همکاریمان ادامه پیدا کرده است و در زمینه‌های گوناگون از جمله تدریس، پژوهش، سمینارها، جشنواره‌ها، داوری‌ها و غیره همکاری‌های بسیاری با یکدیگر انجام داده ایم.