دكتر نطقی با مشاطه‏ گری ميانه خوبی نداشت

گفت و گوي اختصاصي شارا با جواد قاسمي پيشكسوت و فعال روابط عمومي ايران

صحبت كردن در مورد آقاي دكتر نطقی، كار ساده‌‏اي نيست. ايشان در حوزه‏ روابط عمومي، تجربيات علمي و عملي بسيار ارزشمندي داشتند كه پرداختن به زواياي مختلف آن در فرصتي كوتاه امكان‏پذير نيست.

آشنايي من با استاد از سال 1350 شروع شد، زماني كه به عنوان دانشجو وارد موسسه‏ عالي علوم ارتباطات اجتماعي ـ كه چندي بعد به دانشكده‏ علوم ارتباطات اجتماعي تغيير نام يافت ـ شدم و اولين واحدهاي دروس كارشناسي را با ايشان گذراندم. دكتر هم به عنوان استاد رشته روابط عمومي و هم مدير گروه اين رشته در دانشكده فعاليت مي‏ كرد.

دكتر نطقي تجربيات فراواني در حوزه‏ روابط عمومي، به ويژه در شركت ملي نفت كسب كرده بود. ايشان، از جمله موسسين اصلي راه ‏اندازي روابط عمومي در شركت نفت بود. در آن زمان اساتيد صاحب نامي مانند مرحوم ابوالقاسم حالت و مرحوم برزين نويسنده كتاب” چگونه روابط عمومي كنيم؟” و مرحوم ديباج با دكتر نقطي همكاري نزديك داشتند.

دكتر بين سال ‏هاي 1327 تا 1333 چندين نشريه را مديريت مي‏ كرد ضمن اين‏كه در آبادان روزنامه‏ اي با عنوان “خبر روز” زير نظر ايشان منتشر مي شد. زمينه‏ تحصيلي ايشان، ابتدا در رشته‏ حقوق با اخذ دكتري در دانشگاه تهران بود و سپس تحصيلات خود را در حوزه‏ ارتباطات و روابط عمومي در خارج از كشور ادامه داد. زماني كه موسسه‏ كيهان در تدارك راه ‏اندازي موسسه‏ مطبوعات و روابط عمومي بود، ايشان جز اولين نفراتي بود كه براي هيات علمي اين موسسه دعوت شد. دكتر نطقي همراه با دكتر معتمدنژاد، دكتر صدرالدين الهي و دكتر منصفي و در سال‏‌هاي بعد دكتر الهي قمشه ‏اي و برخي ديگر از اساتيد سازماندهي و برنامه ريزي اين موسسه تخصصي را به عهده گرفتند.

استاد به چندين زبان خارجي از جمله انگليسي، فرانسوي، تركي استانبولي و جغتايي تسلط كامل داشت. همچنين نشريه‏ اي را به زبان تركي به نام وارليق منتشر مي‏ كرد. وي به شعر و ادبيات پارسي بسيار علاقه مند بود و مطالعات عميقي در اين زمينه داشت به طوري كه در چندين برنامه‏ تلويزيوني به نقد شعر و ادبيات پرداخت.

بنده اين توفيق را داشتم وقتي در دهه‏ اول پيروزي انقلاب وارد كار اجرايي شدم چندين سال از مشاوره و دانش منحصر به فرد مرحوم دكتر نطقي فيض ببرم. ما از حضور ايشان در جلسات مشورتي و كارگاه‏‌هاي آموزشي بهره ‏هاي فراوان برديم.

نكته ‏اي كه دكتر در بحث خبر و خبرنگاري مطرح مي كرد آموزنده بود. خاطرم هست كه استاد در كلاس ‏هاي آموزشي در مورد خبر، نكات جالبي را بيان مي‏ كرد. به گفته‏ ايشان،” خبر كه عنصر اصلي كار خبرنگاري و مقوله‏ مهمي براي اطلاع ‏رساني است، هيچ محدوديت مكاني ندارد، چون به شرق و غرب و شمال و جنوب ارتباط پيدا مي ‏كند و نكته‏ جالب اينكه واژه‏‏ خبر يا NEWS كه در زبان انگليسي از چهار حرف تشكيل شده است، حروف اول واژه‏‌هاي انگليسي شمال (North)، شرق(East)، غرب (West) و جنوب South است” و اين تنها يكي از هزاران نكته‏ ظريف‏ سبك تدريس استاد بود، سبكي كه اجازه‏ حوصله سر رفتن و بازيگوشي ذهن را از دانشجويان مي‏ گرفت و تمامي‏ شان مشتاقانه در كلاس درس ايشان حاضر مي‏ شدند و بهره مي‏ بردند.

توان‏مندي‏‌هاي علمي و تجربي چشم‏گير ايشان، مرهون مطالعه‏ زياد در زمينه‏‌هاي گوناگون بود. هر زمان كه به خارج از كشور مي‏ رفت، كتاب‏‌ها و منابع درسي زيادي را به همراه خود مي ‏آورد، به طوري كه گنجينه‏‏ ‏بزرگي از كتاب‏‌هاي ارتباطات و روابط عمومي جمع ‏آوري كرده بود.

در يكي از روزهاي بعد از درگذشت استاد همسر ايشان كه اصالتا اهل تركيه است به من گفت: ” دكتر چند قوطي براي شما كنار گذاشته است”! ابتدا متوجه‏ منظور ايشان نشدم، اما چند روز بعد مشخص شد كه استاد چندين كارتن از كتاب‏‌هاي ارزشمند و منحصر به فرد خود را در زمينه‏ روابط‏ عمومي و ارتباطات اجتماعي با مهر” اهدايي دكتر حميد نطقي” به بنده اهدا كرده ‏اند. همچنين كتاب‏‌هاي مربوط به شعر و ادبيات فارسي و تركي خود را نيز به دانشگاه تبريز اهدا نموده بود كه تمامي آن‏ها در حال حاضر مورد استفاده دوستان و دانشجويان علاقه‏مند قرار مي‏ گيرد.

در شكل‏ گيري انجمن روابط عمومي ايران نظرات دقيق و حرف ه‏اي دكتر بسيار موثر و راه‏گشا بود.در سال 1364 موضوع تشكيل انجمن روابط عمومي در يكي از جلسات مشترك با ايشان مطرح شد. نكات ارزنده ‏اي براي تاسيس اين انجمن از طرف دكتر عنوان شد. يكي از موارد مهم، تاكيد بر استفاده از سوابق انجمني بود كه با همين نام قبل از پيروزي انقلاب فعاليت مي‏ كرد. اساسنامه‏ اين انجمن براي تهيه‏‏ چهارچوب كلي كار انجمن جديد از طرف ايشان ارايه شد. انجمن قبلي با همت شركت ملي نفت ايران در آن زمان شكل گرفته بود و رييس آن، مدير عامل شركت نفت بود. از عمده فعاليت‏‌هاي انجمن مذكور، ميزباني يكي از جلسات انجمن بين المللي روابط عمومي در تهران است.

تلاش براي تشكيل انجمن جديد، به دليل شرايط خاص دوران جنگ، متوقف ماند اما در سال 1368 كه آقاي خاتمي وزير فرهنگ و ارشاد و آقاي ملازم مدير كل تبليغات دولت شدند، مجددا موضوع تشكيل انجمن به پيشنهاد اين‏جانب، در دستور كار جلسات ماهانه‏ مديران كل روابط عمومي وزارتخانه‏‌ها، سازمان‏‌ها و نهادها‏ قرار گرفت. اساسنامه‏ پيشنهادي در اين جلسات، همان مجموعه‏ اي بود كه در سال 1364 با هم‏فكري دكتر نطقي تهيه شده بود. اين اساسنامه، با تغييراتي كه هيات موسس در آن اعمال كرد، در اولين مجمع عمومي انجمن در بيست و چهارم خرداد ماه 1370 ـ كه به طور اتفاقي اين روز همزمان با سالروز تولد من نيز بود ـ تصويب شد. در اصل شكل ‏گيري انجمن روابط عمومي به ويژه تنظيم اساسنامه‏ پيشنهادي، نظرات دكتر نقش مهم و اساسي داشت.

جزوات درسي استاد كه در دوره‏‌هاي اول تاسيس دانشكده، جزو منابع درسي رشته روابط عمومي بود، در سال‏‌هاي بعد، به صورت كتاب “مديريت و روابط عمومي” به زيور چاپ آراسته شد. اين كتاب يكي از منابع اصلي رشته‏ ارتباطات و روابط عمومي است كه هنوز بعد از گذشت چند دهه از انتشار آن، همچنان مورد استفاده‏ دانشجويان و مدرسين اين رشته قرار مي‏ گيرد. قبل از انتشار اين كتاب، كتاب ديگري با عنوان ” روابط عمومي ” توسط مرحوم ديباج در روابط عمومي شركت نفت با مقدمه‏ مدير عامل آن شركت منتشر شده بود. سپس كتاب” روابط عمومي” به قلم دكتر اميني در اين زمينه، به چاپ رسيد كه اين كتاب نيز، همچنان در كنار كتاب”مديريت و روابط عمومي” جزو منابع درسي مهم رشته‏ روابط عمومي به حساب مي‏آيد.

نكته مهمي كه بايد در زمينه‏ برنامه‏‌هاي آموزشي دانشكده اشاره كرد، تاثيرگذاري دكتر در برنامه ‏ريزي و تثبيت رشته روابط عمومي بود. اين موضوع با همت استاداني مانند دكتر معتمدنژاد، مرحوم دكتر منصفي، دكتر بديعي، دكتر صدرالدين الهي و مرحوم عمادافشار سازماندهي ‏شد.

در سال 1350 موسسه‏ عالي مطبوعات و روابط عمومي به دانشكده‏ علوم ارتباطات اجتماعي تبديل شد و اولين دوره ‏اي بود كه در آن ظرفيت پذيرش دانشجو نسبت به سال‏‌هاي پيش از چند برابر شد. نشست‏‌هايي با عنوان” مسايل روز” با حضور مديران اجرايي سطح بالاي كشور با كمك مدير وقت موسسه‏ كيهان و برنامه‏ ريزي دكتر نطقي و دكتر معتمدنژاد در سالن اجتماعات (سالن 100) برگزارمي‏ شد. اهميت اين موضوع بدانجا رسيد كه در يكي از اين نشست‏‌ها، نخست وزير وقت مسايل سياسي ـ اجتماعي آن دوره را تحليل كرد و به سوالات دانشجويان پاسخ گفت. در اين نشست‏‌ها تلاش بر اين بود كه پيوند مباحث نظري و مسايل كاربردي كه در حال حاضر كمتر مورد توجه قرار دارد، ايجاد شود و دانشجويان در جريان روند فعاليت‏‌هاي اجرايي كشور و اخبار و مسايل روز ايران و جهان قرار گيرند.

به هر حال در صورتي ‏كه با همت اساتيد فرهيخته و صاحب نام حوزه‏ ارتباطات، مطبوعات و روابط عمومي چنين مركزي شكل نمي ‏گرفت، تا همين سطحي كه در حال حاضر در حوزه‏ روابط عمومي و مطبوعات قرار داريم، پيشرفتي حاصل نمي ‏شد.

دكتر هميشه مي ‏گفت: “روابط عمومي مشاطه‏ گري نيست”. وي همواره بر اخلاق، صداقت، شفافيت و نظم و انضباط تاكيد فراوان داشت. قدرت نگارش و تسلط بر ادبيات را در نوشته‏‌هاي دكتر نطقي به خوبي مشهود است. دكتر محسنيان راد كه مدت زيادي در بخش آموزش با دكتر نطقي همكاري مي‏ كرد، مي‏‎ گويد: “دكتر نطقي مفهوم مطلق روابط عمومي بود.”

به طور كلي، اين استاد برجسته در شكل‏ گيري دانشكده علوم ارتباطات و توليد منابع درسي رشته‏ روابط عمومي و امور اجتماعي نقش اساسي داشت. همواره به دنبال هدف مهمي بود و آن تربيت نسل جوان و انتقال دانش تخصصي روابط عمومي به دانشجويان بود. او در شكل‏ گيري بسياري از واحدهاي سرآمد روابط عمومي در كشور و در شكل‏ گيري انجمن روابط عمومي ايران و در كنار آن انجمن متخصصان روابط عمومي تاثيرگذار بود و نقشي اساسي را ايفا كرد. سرنخ‏‌هايي از انديشه‏‌هاي والاي اين استاد فرهيخته در اين تشكل‏‌ها به وضوح قابل مشاهده است.

توان علمي و دانش تخصصي چند وجهي استاد در حوزه ‏هاي حقوق، ارتباطات، روابط عمومي و ادبيات و زبان‏‌هاي گوناگون نبايد از نظر دور بماند و بر شاگردان و پويندگان راهش واجب است نسل جديد را از انديشه‏‌هاي عميق، مطالعات علمي و آثار اين انسان گرانقدر آگاه نمايند. استاد، فردي صميمي و مردم‏دار بود، اگر با كسي يا سازماني كار مي‏ كرد، هر آن‏چه در توان داشت، در اختيار مي‏ گذاشت.

وزارت فرهنگ و آموزش عالي كه متولي امر آموزش ارتباطات و روابط عمومي بود، در دوره‏‌هاي مختلف از نظرات عميق و كارشناسانه‏ ايشان براي تدوين دوره‏‌هاي آموزشي پيشرفته در سطحي بالاتر از كارشناسي و كارشناسي ارشد استفاده مي ‏كرد.

ضمن اينكه زماني‏ كه انقلاب فرهنگي صورت گرفت و براي دانشكده علوم ارتباطات و رشته روابط عمومي محدوديت‏‌هاي زيادي ايجاد شد، دكتر نطقي از جمله استاداني بود كه با تمام وجود، در كنار دكتر معتمد نژاد، براي دوام اين دانشكده و خصوصا براي احياي مجدد اين رشته كه به صورت يك‏ گرايش درآمده بود، تلاش‏‌هاي مداوم و پيگيري‏‌هاي موثري به انجام رسانيد.
يادش گرامي و نامش بلند آوازه باد.