انتشارات کارگزار روابط عمومی

عنوان کتاب: ما چگونه ما شویم؟
نویسنده: فرنود حسنی
ویرایش: زهرا بابازاد‏گان
صفحه‏آرا: غلامحسن بابازاد‌گان
طراح جلد: فرناز صالحی
انتشارات: کارگزار روابط‏عمومی

فهرست مطالب

مقدمه نویسنده
فصل اول: ریشه‌ها و حاصل‌ها
مقدمه
پیچ‌های تاریخی، لولاهای زنگار‌زده
تاریخ، معلم است یا مخدر؟
ایران گذرگاه تاریخ و تقاطع ریزش و زایش فرهنگ‌ها
تاریخ ایران قبل از آریایی‌ها
مهاجرت آریایی‌ها به ایران
تاریخ ایران باستان
تاریخ ایران بعد از اسلام
دوره‌های تاریخی ایران بعد از اسلام
ریشه‌های واپسماندگی تاریخی
نظام سلطنتی؛ محدودیت‌ها و چالش‌های عمیق تاریخی
نظام سلطنتی از اوج تا حضیض
نظام سلطنتی فخر توخالی
نظام سلطنتی و نزول ژنتیکی
نظام سلطنتی و دکترین مونولوگ
تخلیه ژنتیکی؛ فرار مغزها و فرار ژن‌ها
ادبیات ابزار گفتمان اعتراضی، ارتباطی و وادادگی اجتماعی
نفت و منابع طبیعی
ادوار سامان و نابسامان
ایران جامعه نوستالژیک
جمع‌بندی عوامل تاریخی و جغرافیایی مؤثر بر عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی در ایران

فصل دوم: جامعه‌شناسی روحیات، خلقیات و احوالات ایرانیان در زندگی
مقدمه
تو خارج
از امروز خود لذت نمی‌بریم
برای رسیدن به مقصد عجله داریم! از مسیر لذت نمی‌بریم
به دنبال مقصر برای مشکلات هستیم
روز مبادا
غم‌زدگی شاعرانه و شادی‌های ناشیانه
غم در ادبیات ایرانی
غم در موسیقی
نه در کشور خوشحال نه در هجرت شاد
وابستگی به صاحب قدرت
بی‌احترامی به قومیت و اصالت هم
عادت یک شب ره صدساله رفتن
درس خواندن برای ارتقا شغلی نه ارتقا علمی
حاضر نیستیم برای آگاهی زحمت بکشیم و هزینه کنیم
حقوق مادی و معنوی همدیگر را رعایت نمی‌کنیم
گزارش بدبختی
مسابقه خودبدبخت‌تر نمایی و خود موفق‌تر پنداری
ارجاع همه چیز به دوران طلایی گذشته
فرصت‌طلبی آمبولانسی
لعنت بر پدر و مادر کسی که…
خود فقیرنمایی
نهادی‌شدن رفتارهای دوگانه
ارتباطات ما متاثر از تکنولوژی
خود زشت‌پنداری
علاقه زیاد به دیوارنویسی و اظهارنظر
نارضایتی مدام
قواعد شهری و اجتماعی
خود زرنگ‌پنداری
دیگ فقط باید برای من بجوشد
قدسی‌سازی
ما چه زمانی “ما” بوده‌ایم؟
بازار فال‌بینی و رمالی
با هم زیاد اختلاف داریم
ضعف در فرزندپروری و ساخت نسل آینده
همه چیز را می‌دانیم
عجله، بی‌بند و باری، سمبل‌کاری
فرار از نظم و برنامه
رشاء و ارتشاء
قوی در مقابل ضعیف و ضعیف در مقابل قوی
تفسیر غلط از تساوی حقوق زن و مرد
آپارتمان‌نشینی نمادی از زیست اجتماعی
ترافیک به مثابه نمادی از احوال فرهنگی جامعه
صدگل برای مردگان و هیچ برای زندگان
نفع خود را در خیر اجتماعی نمی‌بینیم
هم رومی روم، هم زنگی زنگ
خرافه‌پرستی
همرنگی با جماعت
شخصیت‌پرستی به جای منش و مشی‌پرستی
رویای جمعی
بلوغ روانی
کمبود خلاقیت در نحوه زندگی
لذت نمی‌بریم
فرهنگ جنسی
تجمل‌گرایی
فاصله روشنفکران و توده
گفتگو نمی‌کنیم

فصل سوم: جامعه‌شناسی روحیات، خلقیات و احوالات ایرانیان در کار
مقدمه
کار تیمی
پرتوقعی و فرهنگ کار بد
دشواری و ترس از تغییر
از زیر کار در رفتن
وقت‌شناسی
طلبکاری از سازمان
تلاش برای رسیدن به بازنشستگی بدون لذت‌بردن از خود کار
سلسله مراتب ابزار قدرت‌نمایی و زورگویی
اسراف در لوازم و منابع سازمان
جانشین‌پروری
استخدام‌های قومی و خانوادگی و اتوبوسی
ترس از صاحبان قدرت و تأیید او به جای جرات نقد او
مدح مقام ارشد
ضعف در تعاملات صنفی و اقدامات تشکل‌محور
کثرت مدیران و قلت رهبران
قهرمان‌پروری و استبدادزدگی سازمانی
خودمحوری به جای برنامه‌محوری در سازمان‌ها
مسئولیت‌ناپذیری
قانون‌گریزی
نارضایتی دائمی
همه چیز دانی همه در سازمان‌ها
ظاهرسازی
غیبت‌کردن و شایعه‌پراکنی
فرار از نظم و برنامه
رشوه و ارتشا
کم‌کاری و بدکاری
مدیران شبیه خود را می‌سازند نه افراد خلاق
نقش کارمندان در سودآوری سازمان
پیشرفت حاصل تلاش من، پسرفت حاصل ضعف سازمان
جابه‌جایی نقش‌های تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز
دنبال مقصر گشتن
ریزش نیرو
موازی‌کاری سازمانی
قائم به ذات بودن سازمان
جابه‌جایی کار با افراد
نگاه آب باریکه داشتن به شغل
قوانین و بروکراسی سازمانی غالب بر دغدغه‌های کسب‌وکار
انتقال تجربه حلقه گمشده

فصل چهارم: جامعه‌شناسی روحیات، خلقیات و احوالات ایرانیان در قدرت و حکومت
مقدمه
آیا بر کلان برنامه کشور توافق داریم؟
فقدان برنامه در میان تصمیم‌گیران
تغییرات ساختاری با انتخابات‌ها
فقط رأی می‌دهیم!
محلی عمل می‌کنیم
تمرکز در پایتخت
فقدان سازمان‌های مردم‌نهاد
اعتراض عمومی کی و کجا وارد است؟
رانت قدرت و جایگاه
دولت قوی و قدرتمند داشتیم؟
نظام طبقاتی حکومت‌داری
گرایش به قوم و قبیله‌گرایی
ایجاد اختلاف طبقاتی
متمرکز بودن قدرت

فصل پنجم: ما چگونه ما شویم؟
مقدمه
آیا امیدی هست؟
چگونه شرایط بالقوه را به بالفعل تبدیل کنیم؟
در سطح فردی و خانوادگی
در حوزه آموزش چه باید کرد؟
در سطح محیط کار و جامعه
در سطح نهاد دولت و حکومت
شاخص لگاتوم و مولفه‌های بهبود
کیفیت اقتصادی
محیط کسب‌وکار
حکمرانی
آموزش
سلامت
امنیت و ایمنی
آزادی فردی
سرمایۀ اجتماعی
محیط‌زیست
ارتقای آگاهی
ترویج ارزش‌های اجتماعی
ایجاد فضای اجتماعی مشترک
تشویق به همکاری و مشارکت
ترویج فرهنگ احترام و تفاوت‌پذیری
توسعه شبکه‌های اجتماعی
مدیریت و حل اختلافات
ترویج همبستگی در سیاست‌ها و سیستم‌های اجتماعی
ترویج و آموزش مهارت‌های زندگی
کاهش بروکراسی‌ها
توسعه فرهنگ آینده‌نگری، آینده‌پژوهی، آینده‌گرایی
تقویت و توسعه اندیشکده‌ها
حذف نقش تصمیم‌ساز اقلیت فعال برای اکثریت خاموش
خیر جمعی
تجربه رانینگ تاک و آلفا کیدز

مقدمه نویسنده

نگارش یا تالیف هر کتابی بر پایه یک دغدغه شکل می‌گیرد و زایش و جوشش اراده برای نوشتن این مصحف نیز از این مقوله جدا نیست. مشاهده و بررسی و حساسیت در بسیاری از رفتارهای اجتماعی مردم ایران در کوچه و خیابان و سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی و طبقه‌بندی مبنایی آنها مرا به یک‌سری کلان رفتارها رساند که ماهیت آن‌ها قابل ریشه‌یابی و شناسایی در گوشه و کنار تاریخ و سیاست و ادبیات و عرفان و فرهنگ و به کل احوالی است که در طول سالیان دراز بر این سرزمین و مردمانش رفته است.

به اعتقاد من آنچه امروز به‌عنوان رفتار اجتماعی فردی یا گروهی، نابهنجار و نکوهیده و ناهمگن با روح جمعی، یاد می‌شود و در نقدها و تحلیل‌های اجتماعی مورد بحث و گفتگو قرار می‌گیرد بی‌شک مبتنی بر یک‌سری اتفاقات تاریخی است که از بسیاری مسائل و پدیده‌های اجتماعی مثل جنگ، قحطی، سیل و زلزله، بیماری‌های واگیر عمومی، ساختارهای سیاسی، بینش‌های دینی مشترک و … از یک‌سو و موقعیت جغرافیایی ایران و عوامل اثرگذار بر آن از سوی دیگر حاصل شده است.

بررسی صدها کتاب و مقاله و سخنرانی در خصوص جامعه‌شناسی تاریخی ایران که آثار مشهور این حوزه همچون «جامعه‌شناسی خودمانی از حسن نراقی»، «ما چگونه ما شدیم؟ از صادق زیباکلام»، «چرا عقب مانده‌ایم؟ از علی‌محمد ایزدی»، «جامعه‌شناسی خودکامگی و جامعه‌شناسی نخبه‌کشی از علی رضاقلی»، «خلقیات ما ایرانیان از محمدعلی جمالزاده»، «استبداد در ایران از حسن قاضی‌مرادی» و … بر اثرگذاری مطلق، ثابت و پایدار آنچه خلقیات و ذهنیات خاص ایرانی نامیده می‌شود بر عدم پیشرفت و توسعه‌یافتگی تاکید دارند. بررسی تم روایی و بیانی غالب این آثار نشان می‌دهد رویکرد تحلیلی وضعیت موجود بیشتر با نگاه گذشته‌نگر و بررسی شرایط و ویژگی‌های دورانی تحلیل می‌شود که بافت تاریخی و اجتماعی ایران، شرایط خاص خود را تجربه کرده است اما واقعیت اینجاست که برای تحلیل و در نهایت ارایه راه‌کار برون‌رفت و اصلاح وضعیت زیست صحیح و اصولی فردی و گروهی در جامعه امروز، نیاز به مهندسی معکوس داریم؛ به سوالی که بتواند چه باید کرد را پاسخ دهد! نه بر ما چه گذشت را!

یعنی ضروری است وقتی از ایران امروز و چالش‌های رفتاری و فرهنگی آن که عامل جدی بازدارنده پیشرفت مادی و پویایی معنوی و روحی جامعه است صحبت می‌کنیم مسائل و مشکلات کنونی مورد مداقه و موشکافی و تحلیل قرار گیرند و بی‌پرده و صریح به‌جای انتقاد از گذشته، وضعیت امروز با همه پیچیدگی‌ها و عوامل موثر بر آن مورد توجه قرار گیرد.
چراکه در شرایط امروز جامعه جهانی عدم توجه به بسیاری از مطالب و مباحث که زاییده عصر جدید و مرتبط به انسان متاثر از روندهای جهانی در امور اقتصادی، ارتباطی، فرهنگی و … است می‌تواند تحلیل و شناخت ما از واقعیت را دچار خطای جدی کرده و رسالت کتاب یا هر پژوهش مستندی را دچار انحراف کند. در واقع مطالعه تاریخ اجتماعی و شناخت علل ضعف و کاستی و مشکلات، زمانی می‌تواند موثر باشد که مبتنی بر یک رویکرد آینده‌نگرانه اجتماعی باشد تا بتواند نسخه‌ای مشخص و شفاف و موثر در هر یک از شاخه‌های فکری، فرهنگی و اجتماعی به جامعه ارایه کند.

از این رو تلاش شد با گرته‌برداری از عنوان کتاب ما چگونه ما شدیم؟ دکتر زیباکلام، عنوان این کتاب را مبتنی بر رویکرد مذکور “ما چگونه ما شویم؟” قرار دهیم تا مطالعات گذشته‌نگر در تاریخ اجتماعی ایران را به‌عنوان سنگ محک و ابزاری برای درک دقیق پدیده‌ها و معضلات امروز جامعه ایران قرار دهیم و تا حد ممکن و بضاعت، راه‌کارها و شیوه‌هایی برای برون‌رفت از وضعیت موجود را بیابیم و قطعاً امیدواریم که این نگرش، زمینه پژوهش‌ها و بررسی‌ها و پرسش‌های جدیدی را فراهم کند و گشاینده دریچه‌های جدیدی برای تقویت وطن‌دوستی به‌معنای همه شاخص‌هایی که بر زیست اجتماعی بهتر همه ما ایرانیان موثر است، باشد. شاید کلان‌پرسش این کتاب، طرح همین پرسش ساده باشد که آیا ما به مفهوم عام، ما بوده‌ایم؟ ما بودن را تمرین کرده‌ایم و طعم آن را چشیده‌ایم؟

البته همینجا اشاره می‌کنم که این ما شدن به‌معنای انکار پلورالیزم و تکثرگرایی و تلاش برای ترویج یک فلسفه خطی، واحد و نامنعطف برای تعریف و هویت‌بخشی به جامعه نیست. بلکه تلاش برای تبیین کلان‌گذاره‌ها و ضرورت‌هایی است که جامعه ایرانی برای دوست داشتن همنوع، دوست داشتن محیط زیست، رهایی از وضع موجود در سطح فردی و اجتماعی، تلاش برای حفظ منابع آبی، خاکی و زیرزمینی برای آیندگان، تلاش برای اثرگذاری مثبت در جامعه جهانی و محلی ولو به‌قدر کاشتن یک درخت در سال و…بشناسد، بپذیرد تا تاب حل مشکلات و چالش‌های بزرگ را داشته باشیم.

با این توضیح و رویکرد تلاش کردیم تا در 5 فصل با زبانی ساده و برگرفته از تجربه روزمره، جنبه‌های مختلف موثر بر احوال عمومی را به‌عنوان نمونه‌های بارز در ایجاد انحراف از مسیر درست تغییر و پیشرفت در عرصه‌های فردی و اجتماعی شناسایی و با زبانی ساده مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم و ایده، پیشنهادها و راهکارهایی برای برون‌رفت و حرکت به‌سمت بهبود ارایه کنیم و در این مجال سپاسگزار همه اندیشمندان، نویسندگان، متفکران و مردمی هستیم که این رویکرد را در مطالب، انتقادها، کتاب‌ها و سخنرانی‌های خود پیش گیرند تا زمینه‌های فکری گذار پدیدار شود.

فرنود حسنی