مقدمه‌ای بر افکارعمومی

استاد علی میرسعید قاضی

این گفته دست اندرکاران حکومت‌ها، اداره جماعات مبشرین باورها، متعهدین به پیشبرد اندیشه‌ها و مدیران که درباره شرط اصلی پیشرفت کارها در ساحت جمعی و در حوزه همگانی در گذشته گفته شده تا چه میزان درست است؟ در جامعه «هیچ امری دایر نمی‌گردد، الا به حکم جمهور» اگر جمهور را به معنای شمار بیشتر افراد یک جمع، یا به اصطلاح رایج کنونی آن، اکثریت افراد آن جمع بازنویسی کرده و آن جمله را چنین بخوانیم « هیچ اندیشه یا اقدامی‌در حوزه جمعی پیش نمی‌رود، مگر با پذیرش و پشتیبانی اکثریت و مشارکت آن جمع.» این گزاره تا چه اندازه صحیح است؟

آیا راه اثرگذاری بر جامعه و دستیابی به اهداف جمعی و سازمانی از طریق ارتباطات تعاملی، اطلاع رسانی و فعالیت‌های اقناعی و ترغیبی، اگر نه به نام، بلکه در مفهوم و منظور نظری و کاربردی آن در همه دوره‌های تاریخ مطرح و مورد جستجوی رهبران، مدیران، نخبگان و همه کسانی که اراده و آرزوهای کار با جمع داشته اند نبوده است؟ هر چند اصطلاح «افکار عمومی» اصطلاح جدیدی است و ما اکنون روزانه بارها آن را می‌خوانیم و می‌شنویم و از همان آغاز دلمشغولی و دل نگرانی اصلی همه کسانی بوده است که با جماعات و گروه‌های انسانی سر و کار داشته اند. سرآمدان و هوشمندان دریافته بودند که راه به کارگیری زور و شمشیر، تهدید و تنبیه، نیرنگ و فریب و تطمیع و تحقیر همواره با هزینه فراوان همراه بوده و فاقد پویائی و ماندگاری است. راه ارتباط دو سویه، اطلاع رسانی، اقناع و ترغیب و جلب مشارکت منطقی تر و آزاد منشانه تر است.

درست است کــه والـتر لـیپـمن (Walter Lippmann) ، در ســـال 1922 مـیلادی، نخــسـتـین کتـاب بــا عـنوان «افکار عمومی‌/ همگانی» را نوشت و آن را در ایالات متحده آمریکا انتشار داد ولی این گمشده همیشگی علمی‌– کاربردی برای هدایت جریان‌های اجتماعی، سازمان‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و بازرگانی، ابزار کار رهبران و مدیران در راه تلاش‌هایشان بوده است. در فرهنگ و ادبیات همه کشورهای جهان از همان آغاز توجه به پدیده افکار عمومی‌به منظور اثرگذاری به لایه‌های شگفت انگیز ذهن، درک و فهم افراد در قالب جماعات معطوف بوده است. در ادبیات ارزشمند کشور خودمان نیز این مفهوم گاه با عباراتی شفاف، روشن و صریح و گاه با مفاهیمی‌پوشیده ، کنایه آمیز و اشاره گونه در لابلای روایات اسطوره ای، گفتارهای تاریخی، تشریح روش‌های حکومت داری و اداره جماعات آمده است. در بررسی آثار کلاسیک ادب ایران چون: شاهنامه، گلستان سعدی، قابوسنامه، کلیله و دمنه و … هر جا که کار با جمع مردمان در میان است به اشارات عالمانه و هوشمندانه به افکار عمومی‌بر می‌خوریم.

آیا این مصرع شعر را که طبع لطیف و خیال انگیز شاعرانه در اوج اندیشه مجرد و ذهنی فرموده: «بی همگان بسر شود بی تو بسر نمی‌شود» را نمی‌توان در جامعه پیچیده، رقابتی، پرشتاپ و تنش آلود کنونی و در جهان عمل چنین بازخوانی کرد: «بی تو بسر شود ولی بی همگان بسر نمی‌شود.» آیا حقیقتاً در عالم واقعی و جهان علمی‌هیچ سازمان و نهاد حتی فردی می‌تواند بدون جلب و جذب پشتیبانی و مشارکت همگان، یعنی افکار عمومی، بسر شود پیش برود؟ آیا نمی‌توان اندیشید که شاعر خواسته با درک، دریافت و هوشی بی مانندش نقش همگان را همسطح و هم تراز معبود و معشوق که غایت آرزو و هدف هر انسانی است بالا بکشد و ارتقاء بخشد؟ شاید به توان گفت پیشگامی‌والتر لیپمن در نگارش کتاب «افکار عمومی» تنها در آن بخشی است که وی کتابی مستقل تحت این عنوان و این مفهوم پیچیده، شفگت آمیز و سهم زندگی جمعی انسان برای نخستین بار نگاشته است.

پیشرفت و ایجاد دگرگونی‌های نوین در همه حوزه‌های فـرهنگی، اجتماعـی، صنعـتی و بازرگانـی هدف مشترک همه ی کشورهای جهان است. دستیابی به چنین اهدافی نیازمند شناخت افکار عمومی‌، تجزیه و تحلیل چگونگی مدیریت آن و کاربردی کردن نظریه‌های آن و بهره برداری از راه کارهای عملی در این حوزه‌ها است.

روابط عمومی‌به عنوان واحدی در سازمان که مسئولیت مدیریت ارتباطات دو سویه سازمان را با مخاطبان آن و افکار عمومی‌جامعه به عهده دارد معمولاً خواستار آن است که تئوری‌های افکار عمومی‌از حوزه بحث و گفتگوهای مجرد و ذهنی میان اندیشمندان و دانشگاهیان خارج شده و نتیجه آن به صورت راه کارهای عملی در دسترس آنان قرار گیرد تا مدیران و کارشناسان روابط عمومی‌کشور را در حل مشکلات دراز مدت و کوتاه مدت و دشواری‌های روزانه به کار آید. معمولاً روابط عمومی‌را به عقیده گروه‌های سازمان مورد نظر(Organizations differens Publics Oppinion) (consumers Opinion) عقیده مخاطبان سازمان (Audiencs Opinion) ، عقیده مصرف کنندگان کالا و خدمات سازمــان، عقیده مراجـعه کـنندگان یا مشتــریان سازمــان (Costummers Opinion) و افکـار عمومـی جـامعه(Public Opinon) تقسیم بندی می‌کند و برای هر یک روش‌های ویژه ای را به کار می‌گیرد.

متأسفانه در حوزه افکار عمومی، همچون سایر حوزه‌های علوم جدید، با دفتر ادبیات، به ویژه کتاب‌های سودمند کاربردی مواجه هستیم. نویسندگان این کتاب امیدوارند با ارائه این کار ، به عنوان گام نخست تلاش‌های خود، گامی‌هرچند کوچک در رفع این کمبود برداشته باشند و همچنین آرزو دارند مدیران و کارشناسان روابط عمومی‌کشور تجارب عملی خود در حوزه افکار عمومی‌را نگاشته و منتشر نمایند تا به تدریج مجموعه سودمندی در این زمینه حاصل آید و مورد بهره برداری سایر همکاران قرار گیرد و کمبود ادبیات آن اهسته آهسته برطرف شود.

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی‌ایران (شارا)