مقدمه‌ای بر افکارعمومی

استاد علی میرسعید قاضی

این گفته دست اندرکاران حکومت ها، اداره جماعات مبشرین باورها، متعهدین به پیشبرد اندیشه ها و مدیران که درباره شرط اصلی پیشرفت کارها در ساحت جمعی و در حوزه همگانی در گذشته گفته شده تا چه میزان درست است؟ در جامعه «هیچ امری دایر نمی گردد، الا به حکم جمهور» اگر جمهور را به معنای شمار بیشتر افراد یک جمع، یا به اصطلاح رایج کنونی آن، اکثریت افراد آن جمع بازنویسی کرده و آن جمله را چنین بخوانیم « هیچ اندیشه یا اقدامی در حوزه جمعی پیش نمی رود، مگر با پذیرش و پشتیبانی اکثریت و مشارکت آن جمع.» این گزاره تا چه اندازه صحیح است؟

آیا راه اثرگذاری بر جامعه و دستیابی به اهداف جمعی و سازمانی از طریق ارتباطات تعاملی، اطلاع رسانی و فعالیت های اقناعی و ترغیبی، اگر نه به نام، بلکه در مفهوم و منظور نظری و کاربردی آن در همه دوره های تاریخ مطرح و مورد جستجوی رهبران، مدیران، نخبگان و همه کسانی که اراده و آرزوهای کار با جمع داشته اند نبوده است؟ هر چند اصطلاح «افکار عمومی» اصطلاح جدیدی است و ما اکنون روزانه بارها آن را می خوانیم و می شنویم و از همان آغاز دلمشغولی و دل نگرانی اصلی همه کسانی بوده است که با جماعات و گروه های انسانی سر و کار داشته اند. سرآمدان و هوشمندان دریافته بودند که راه به کارگیری زور و شمشیر، تهدید و تنبیه، نیرنگ و فریب و تطمیع و تحقیر همواره با هزینه فراوان همراه بوده و فاقد پویائی و ماندگاری است. راه ارتباط دو سویه، اطلاع رسانی، اقناع و ترغیب و جلب مشارکت منطقی تر و آزاد منشانه تر است.

درست است کــه والـتر لـیپـمن (Walter Lippmann) ، در ســـال 1922 مـیلادی، نخــسـتـین کتـاب بــا عـنوان «افکار عمومی / همگانی» را نوشت و آن را در ایالات متحده آمریکا انتشار داد ولی این گمشده همیشگی علمی – کاربردی برای هدایت جریان های اجتماعی، سازمان های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و بازرگانی، ابزار کار رهبران و مدیران در راه تلاش هایشان بوده است. در فرهنگ و ادبیات همه کشورهای جهان از همان آغاز توجه به پدیده افکار عمومی به منظور اثرگذاری به لایه های شگفت انگیز ذهن، درک و فهم افراد در قالب جماعات معطوف بوده است. در ادبیات ارزشمند کشور خودمان نیز این مفهوم گاه با عباراتی شفاف، روشن و صریح و گاه با مفاهیمی پوشیده ، کنایه آمیز و اشاره گونه در لابلای روایات اسطوره ای، گفتارهای تاریخی، تشریح روش های حکومت داری و اداره جماعات آمده است. در بررسی آثار کلاسیک ادب ایران چون: شاهنامه، گلستان سعدی، قابوسنامه، کلیله و دمنه و … هر جا که کار با جمع مردمان در میان است به اشارات عالمانه و هوشمندانه به افکار عمومی بر می خوریم.

آیا این مصرع شعر را که طبع لطیف و خیال انگیز شاعرانه در اوج اندیشه مجرد و ذهنی فرموده: «بی همگان بسر شود بی تو بسر نمی شود» را نمی توان در جامعه پیچیده، رقابتی، پرشتاپ و تنش آلود کنونی و در جهان عمل چنین بازخوانی کرد: «بی تو بسر شود ولی بی همگان بسر نمی شود.» آیا حقیقتاً در عالم واقعی و جهان علمی هیچ سازمان و نهاد حتی فردی می تواند بدون جلب و جذب پشتیبانی و مشارکت همگان، یعنی افکار عمومی، بسر شود پیش برود؟ آیا نمی توان اندیشید که شاعر خواسته با درک، دریافت و هوشی بی مانندش نقش همگان را همسطح و هم تراز معبود و معشوق که غایت آرزو و هدف هر انسانی است بالا بکشد و ارتقاء بخشد؟ شاید به توان گفت پیشگامی والتر لیپمن در نگارش کتاب «افکار عمومی» تنها در آن بخشی است که وی کتابی مستقل تحت این عنوان و این مفهوم پیچیده، شفگت آمیز و سهم زندگی جمعی انسان برای نخستین بار نگاشته است.

پیشرفت و ایجاد دگرگونی های نوین در همه حوزه های فـرهنگی، اجتماعـی، صنعـتی و بازرگانـی هدف مشترک همه ی کشورهای جهان است. دستیابی به چنین اهدافی نیازمند شناخت افکار عمومی ، تجزیه و تحلیل چگونگی مدیریت آن و کاربردی کردن نظریه های آن و بهره برداری از راه کارهای عملی در این حوزه ها است.

روابط عمومی به عنوان واحدی در سازمان که مسئولیت مدیریت ارتباطات دو سویه سازمان را با مخاطبان آن و افکار عمومی جامعه به عهده دارد معمولاً خواستار آن است که تئوری های افکار عمومی از حوزه بحث و گفتگوهای مجرد و ذهنی میان اندیشمندان و دانشگاهیان خارج شده و نتیجه آن به صورت راه کارهای عملی در دسترس آنان قرار گیرد تا مدیران و کارشناسان روابط عمومی کشور را در حل مشکلات دراز مدت و کوتاه مدت و دشواری های روزانه به کار آید. معمولاً روابط عمومی را به عقیده گروه های سازمان مورد نظر(Organizations differens Publics Oppinion) (consumers Opinion) عقیده مخاطبان سازمان (Audiencs Opinion) ، عقیده مصرف کنندگان کالا و خدمات سازمــان، عقیده مراجـعه کـنندگان یا مشتــریان سازمــان (Costummers Opinion) و افکـار عمومـی جـامعه(Public Opinon) تقسیم بندی می کند و برای هر یک روش های ویژه ای را به کار می گیرد.

متأسفانه در حوزه افکار عمومی، همچون سایر حوزه های علوم جدید، با دفتر ادبیات، به ویژه کتاب های سودمند کاربردی مواجه هستیم. نویسندگان این کتاب امیدوارند با ارائه این کار ، به عنوان گام نخست تلاش های خود، گامی هرچند کوچک در رفع این کمبود برداشته باشند و همچنین آرزو دارند مدیران و کارشناسان روابط عمومی کشور تجارب عملی خود در حوزه افکار عمومی را نگاشته و منتشر نمایند تا به تدریج مجموعه سودمندی در این زمینه حاصل آید و مورد بهره برداری سایر همکاران قرار گیرد و کمبود ادبیات آن اهسته آهسته برطرف شود.

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)